Stil Amsterdam
Een mooie anekdote. Martin Šimek die in het tv-programma De Wereld Draait Door van zijn stoel opstaat en al lopend voordoet hoe Ramses Shaffy eind jaren zestig café Mulder binnenkwam, stamgasten ontweek, bij de bar een glas wodka aannam, het glas beheerst leegdronk en vervolgens over de hoofden heen naar buiten keek. De uit Tsjecho-Slowakije naar het vrije Westen gevluchte Martin Šimek keek gefascineerd toe. “Ik was gebiologeerd door de vrijheid in zijn blik die tot ver buiten de muren van het café leek te reiken.�
In de laatste jaren van zijn leven woonde Shaffy in het verzorgingstehuis bij ons om de hoek, het Sarphatihuis. Oudemannenhuis, zei mijn grootvader. Bij elke verkiezing wordt de binnenruimte van het tehuis omgetoverd tot een stemlokaal. Achter de tafel zit altijd dezelfde verkiezingsbeambte die me elk jaar weer olijk toevoegt dat ik sinds de vorige verkiezingen weer wat dichter bij de nummer 1 op zijn lijst ben gekomen, zijnde de oudste stemgerechtigde in de buurt.
Shaffy stond nog wat hoger op deze lijst. Op een dag zag ik hem in de hal zitten; ik kon de verleiding niet weerstaan, liep op hem af, gaf hem een hand die hij met beide handen greep; een begroeting die je normaalgesproken hoogstens bij een goeie vriend ten deel valt. Wat me vooral bijbleef waren zijn ogen. De totale aanwezigheid in die blik.
De laatste jaren zag je hem vaak zitten aan een tafeltje in het
Italiaanse restaurant bij ons om de hoek, even voorbij de avondwinkel
waar hij zijn sigaretten kocht, en soms een stukje chocola. Hij zat aan
zijn vaste tafeltje aan het raam, altijd met een glas wijn, en een
brandende sigaret in de hand.
Een aantal jaren geleden kwam ik terug van een reis. Ik weet niet meer waar vandaan; maar buiten het Centraal Station nam ik lijn 9, tot vlakbij Artis. Vanaf de tramhalte is het dan nog zes minuten lopen naar ons huis. Het was donker. En zoals het gaat, wanneer mensen terugkomen van een reis en opnieuw bezit moeten nemen van hun woonplek, moest ik wennen. Op dit betrekkelijk late uur had de anders zo vertrouwde buurt zelfs iets unheimisch.
Vanaf de tramhalte liep ik aan de rechter kant van de weg, langs de woonhuizen, met de gesloten bakkerswinkel aan de overzijde; dan de brug over, met uitzicht op het lege, uitgestorven plantsoentje, en dan verder langs de grote stenen gevel van het ook al niet erg uitnodigend ogende Sarphatihuis.
Terwijl ik langs de gevel liep, wierp ik onwillekeurig een blik naar binnen, de doorgaans lege zitkamer in. Het viel me op dat er iemand aan tafel zat; en toen ik nog wat beter keek zag ik in het licht van de lamp Ramses Shaffy zitten. Het effect van de herkenning was opmerkelijk. Alsof ik een duwtje in de rug had gekregen en was gearriveerd. Thuisgekomen. Het zien van die vertrouwenwekkende, integere verschijning in het stille donker had iets geruststellends. Het relativeerde in een flits ook de hele zin van weggaan en thuiskomen.
In de jaren erna heb ik nog regelmatig naar
binnen gekeken, maar daar heb ik hem nooit meer gezien. Dingen doen
zich altijd alleen maar voor als ze zich voordoen, dat is het gekke.
