VA

De ekologische uitgever Jan van Arkel liet onlangs weten dat hij het allerallerliefst een boek zou uitgeven dat 'eindelijk eens' de risico's van genetische manipulatie uit de doeken doet. Om het debat weer vlot te trekken: "Want er is geen tegenpartij meer. Bedrijven stippelen voor de regering de politiek uit, en het publiek laat zich niet horen, althans niet hier."

Eerlijk is eerlijk, twee maanden geleden had ik glad over die uitspraak heen gelezen. We weten natuurlijk wel dat Nederland een technologisch georiënteerd landje is en dat de ministeries van Landbouw en EZ ontzettend veel geld in de gentechnologie hebben gestopt. En dat Nederland een grondhouding heeft van niet zeuren, omdat we nu eenmaal verder willen met deze technologie. Maar het valt toch ook niet mee om op dit terrein te zeuren.

Misschien is het wel niet zo toevallig dat ik aan het eind van de zomervakantie vele, vele malen over een uitnodiging heen lees van Milieudefensie en het Nederlands Platform Gentechnologie. Een lezing van Arpad Pusztai in de Koningszaal van Artis. Wat weet ik van die man? Eigenlijk niet veel meer dan wat ik het afgelopen jaar in Volkskrant of NRC heb gelezen: een Schotse biotech-onderzoeker die totaal onverwacht aan de veiligheid van transgeen voedsel begon te twijfelen. En de euvele moed had die twijfel op tv te uiten - waarna de wetenschappelijke wereld over hem heen viel.

De algehele slotconclusie was dat zijn onderzoek op drijfzand berustte. Een spreekverbod krijg je ten slotte niet zomaar opgelegd. Toch was ik niet de enige die zich naar de Koningszaal van Artis liet lokken. Er waren vertegenwoordigers uit de Tweede Kamer, de Consumentenbond, Wageningen, de Gezondheidsraad en nog vele anderen. Maar het debat wilde niet echt van de grond komen. Misschien omdat niemand echt wist hoe de vork in de steel stak. Na een gezellig drankje gingen we huiswaarts.

Toch bleef er iets onbevredigends hangen. Een soort knagend gevoel. Waarom was de reactie op Pusztais onderzoek veertien maanden lang toch zo ongelooflijk defensief geweest? Een beetje naïef natuurlijk. Dat wel. Maar had de Londense hoogleraar Genetica Steve Jones wetenschap niet ooit omschreven als een toestand van permanente onzekerheid?

Op dat idee doorbordurend mag je toch veronderstellen dat er voor een wetenschapper niets mooiers te bedenken valt dan de uitdaging aan te nemen van een collega die aan de poorten van de vesting staat te beuken - uitroepend: 'Wakker worden, we zien iets over het hoofd'. Natuurlijk - misschien slaapt hij wel, maar dat zal nader onderzoek gauw genoeg leren.

Een dergelijk gevoel van waarheidslievend enthousiasme druipt uit de interviews met de Nederlandse fysici die onlangs de Nobelprijs hebben gewonnen. "Ik wist van jongs af aan dat ik ontdekker wilde worden." - "Ik wilde de levenloze natuur begrijpen." - "Ik zoek bij voorkeur de diepe raadsels op." - "Je hebt intuïtie nodig om de juiste vragen te kunnen stellen." Waarom niet in de wereld der biotechnologie?
 Het begin van een lange virtuele reis.

Gelijk al de eerste avond zit ik thuis voor een grotere berg uitgeprinte Internet-artikelen dan ik in avonden kan verstouwen. Maar de nieuwsgierigheid is gewekt en blijkt al lezende alleen maar groter te worden. Spanning, sensatie, verwarring en onwaarheden. Daar kan geen fictie tegenop. Het is fascinerend om te zien hoeveel zekerheid Pusztais onzekerheid oproept. Want als biotechnologische georiënteerde wetenschappers iets niet kennen is het onzekerheid. Ze hebben een boodschap, ze dragen een ideaal uit. De wereld heeft gentechnologie nodig. Dus wat zeuren we dan.

Hé, daar hebben we dat 'zeuren' weer. In de Britse krant The Guardian lees ik op 1 november 1999, vlak voor de deadline van dit nummer, dat de respectabele hoofdredacteur van het respectabele wetenschapsblad The Lancet telefonisch door een respectabel lid van het misschien nog wel veel respectabeler wetenschappelijke instituut The Royal Society op onrespectabele wijze onder druk is gezet - om Pusztais onderzoek niet te publiceren.

De respectabele wetenschapper zelf ontkent overigens dat zijn commissariaten en adviesfuncties in het bedrijfsleven (opmerkelijk veel biotech-bedrijven) zijn objectiviteit aantasten.

In Iran is een hervormingsgezinde uitgever/journalist voor de conservatieve geestelijke rechtbank gedaagd wegens belediging van de islamitische waarden. Hij zegt: "Vorig jaar werd ik gearresteerd omdat ik de nationale veiligheid in gevaar zou hebben gebracht, volgend jaar waarschijnlijk omdat ik als kind het raam van mijn buren zou hebben gebroken." Kortom: veel wetenschap zult u in dit nummer niet tegenkomen.