Regilaul | Ulrike Koch

Beschrijving

Wonderschone muziekfilm, balancerend tussen sjamanisme en modernisme, met een prominente rol voor het adembenemende landschap van Estland. ‘Deze muziek ademt een oude cyclische tijdbeleving, die haaks staat op ons moderne stadsleven met zijn dag-en-nachtverlichting.’

Een zeldzame filmervaring in een Amsterdams filmhuis, ergens in het jaar 2011 is de liefde voor deze docu ontstaan. Een film over de oeroude Estse muziekcultuur Regilaul, die met stille landschapsbeelden opent. Als kijker ervaar je een gevoel van ruimte. Een gewaarwording van rust.

Kijkend naar de voorbijtrekkende natuurbeelden komt ineens de vraag op of regisseuse Ulrike Koch haar kijkers de Estse natuur wil laten voelen of dat het haar toch vooral gaat om de oude Estse muziek. Maar de conclusie is uiteindelijk dat dit onderscheid niet bestaat. De oude Estse muziek is altijd ingebed geweest in seizoensritmes.

‘Mijn eerdere films Die Salzmanner von Tibet en Ässhäk – Tales from the Sahara tonen traditionele volkeren die trots aan hun manier van leven en hun archaïsche cultuur vasthouden’, verklaart Ulrike Koch. ‘Deze films maakte ik uit interesse voor de filosofieën die voorafgingen aan huidige religies, zoals pre-boeddhistische Tibetaanse rituelen of pre-islamitische Tuareg-gebruiken. Culturen die nauw verbonden zijn met respect voor de natuur. Tot mijn verbazing ontdekte ik parallellen in het moderne Estland.

‘Langs de kusten van de Finse Golf ontwikkelden de oude Fins-Oegrische volkeren de mysterieuze muziektraditie Regilaul. Gebaseerd op slechts acht lettergrepen vormen ze de basis van de beroemde Estse zangcultuur. De liederen bestaan uit zangregels van acht lettergrepen, terwijl de melodie berust op acht tonen. Het getal ‘acht’ verwijst in veel geestelijke stromingen naar harmonie en evenwicht. In het boeddhisme voert het achtvoudige pad naar verlichting. En in Estland is de achtpuntige ster een geliefd symbool voor bescherming en wedergeboorte.’

Ulrike Koch onderzoekt met onder anderen componist Veljo Tormis, schrijver Jaan Kaplinski en Regilaul-zanger Lauri  Õunapuu de kracht van de oude Estse muziek. Een traditionele vorm van muziek die teruggaat tot de twaalfde eeuw.

“Deze liederen zing je niet zo maar,” zegt componist Veljo Tormis. “Dat vergt een diepe verbondenheid met de liederen. Als kind moet je ze al gehoord hebben, anders is het zo goed als onmogelijk om tot de ziel van de muziek door te dringen. En alleen dan kun je ze aan volgende generaties ‘overdragen’. De monotone zang, de herhaling en het parallellisme, er gaat een bijzondere kracht vanuit.”

Teksten of woorden zijn er nauwelijks; eerder klanken die beelden vormen en sterk met de natuur verbonden zijn. Ulrike Kochs film Regilaul is een intrigerende muzikale reis, balancerend tussen sjamanisme en modernisme. Met een prominente rol voor het adembenemende landschap van Estland.

De belangstelling voor deze traditionele muziek is de laatste jaren sterk toegenomen. Hoewel geen van de liefhebbers die regisseuse Ulrike Koch aan het woord laat de vreemde aantrekkingskracht snapt die uitgaat van de repeterende klankblokken. Haar gesprekspartners beginnen te stamelen zodra het geheim van de muziek ter sprake komt.

We kijken naar een uitvoering van een Ests meisjeskoor. Schuifelend bewegen de meisjes over het podium, alsof ze een gecompliceerd ruimtelijk patroon weven. Bedwelmend mooi hoe ze lopend tweestemmig een Regilaul-motief zingen.

Een ongelooflijke rust gaat ook uit van Ulrike Kochs bezoek aan het muzikantenechtpaar Lauri  en Õunapuu Hainsoo. Hij (Lauri) heeft zijn slapende jongste kind op schoot; Meelika zit naast hem op de grond, een tweede kind aan haar zij. Met een diepe basstem zet Lauri een oeroud lied in over een wolf. Geen enkele pauze. Zodra hij buiten adem raakt, neemt zijn vrouw het over. Het ene couplet na het andere rijgen de twee aan elkaar. Er lijkt geen einde aan te komen, en uiteindelijk zakken niet alleen de twee kinderen, maar ook wij, toehoorders, weg in een zachte sluimertoestand.

Zangeres Meelika Hainsoo vertelt dat de Regilaul-muziek doordrenkt is van een natuurlijk soort ritmiek. ‘Deze muziek ademt een oude cyclische tijdbeleving, die haaks staat op ons moderne stadsleven met zijn dag-en-nachtverlichting.’ De oude ritmes helpen je volgens haar contact te maken met een onderliggende essentie die nog altijd ervaarbaar is en die voor haar ongelooflijk diep en basaal aanvoelt.

Een van de hoogtepunten in de film is de opname van de song Linnamäng die Meelika Hainsoo samen met haar band Vägilased ten gehore brengt. Vijf muzikanten die de traditionele Estse volksmuziek in een eigentijds jasje weten te steken. Wat een ongelooflijk aantrekkelijke muziekdocumentaire.