Heimat 1

16,00

“In elke film zouden twee minuten pure filmkunst moeten zitten,” zei regisseur Edgar Reitz ooit. Maar zijn films zitten vol poëtische momenten van werkelijk ongelooflijke schoonheid. Het magnus opus van regisseur Edgar Reitz: een 16 uur durend epos in zeven delen over de familie Simon in Schabbach, een dorpje in de Hunsruck, tussen 1919 en 1982.

Uitverkocht

Beschrijving

Waarom zijn de films van Edgar Reitz nou zo mooi? Waarom zitten we met een glimlach uren en uren achtereen te kijken? Niemand van ons heeft ooit in een dorp in de Hunsrück gewoond (Heimat 1), en niemand is ooit naar München verhuisd om muziek te gaan studeren (Heimat 2) en vermoedelijk heeft ook niemand na de val van de Muur een huis gekocht met uitzicht op de Rijn (Heimat 3).

Maar kijken naar Heimat is als het maken van een archetypische reis door het eigen innerlijk. Edgar Reitz zelf zegt: “Ik denk dat de filmkunst tot taak heeft ons langzaam en voorzichtig weer te leren zien. Een school voor de ogen. De wereld is normaliter idioot, zinloos en verhuld, maar in de kunst stelt ze zich weer open. Zo zou ik het willen zeggen.”

Zijn films belichten het echte leven en echte mensen, maar veel scènes zijn net een sprookje ‘vol magie, afkomstig uit een andere wereld,’ zei een liefhebber ooit over de eerste Heimat-reeks van 16 uur, waarin de Duitse filmmaker ons een kijkje gunt in een oude dorpswereld, waar elke kijker zijn eigen herinneringen in kwijt kan.

Edgar Reitz: “Alle landschappen die wij als kind betreden hebben, de atmosferen in de dorpen van onze jeugd, de sfeer van de huizen en de uitstraling van gezichten – dat zijn dingen die ons overkomen zijn, waar we tegenaan gelopen zijn, op een moment dat we niet probeerden de omgeving naar onze hand te zetten. Ze spraken ons aan in gelukkiger tijden, toen we er nog deel vanuit maakten. Daar nu over te willen vertellen in een poging de stemming opnieuw te laten ontstaan, betekent een eendere toestand tot stand te willen brengen als in onze kindertijd.”

‘Waarom raken deze beelden me toch zo enorm,’ vraagt een kijker zich op internet af. In een tijd dat televisieproducties voor de dag van morgen worden gemaakt en overmorgen hun waarde al weer verloren hebben, was Heimat 1 een schok die vele kijkers in de jaren 80 op het puntje van hun stoel bracht. Dat zoiets moois gemaakt kon worden. ‘We voelen hun geluk, hun angsten, hun gevoel van humor, hun aspiraties.’  In elf afleveringen van in totaal 16 uur laat Edgar Reitz ons het leven in het fictieve dorp Schabbach meebeleven in de periode tussen 1919 en 1982.

Flmmaker Pieter Verhoeff heeft eens gezegd dat hij behoort tot de duizenden Nederlandse tv-kijkers die nog precies weet waar en wanneer hij Heimat I  voor de eerste keer zag. ‘Die eerste keer was een verpletterende ervaring.’ Samen met schrijver Geert Mak en hun beider vrouwen trok hij in 2004 een weekend uit om deze eerste serie van zestien uur op dvd te herzien. ‘Ongelooflijk hoeveel scènes we ons nog herinnerden,’ zei hij bij die gelegenheid. ‘Dat zegt toch wel iets over hoe diep het er destijds in heeft gehakt. In twintig jaar tijd had de film nog niets aan kracht verloren.’

Edgar Reitz zegt daar zelf over: ‘In Heimat 1 worden de grote wereldgebeurtenissen niet opgehangen aan grote, belangrijke personen, maar weerspiegeld in de levens van gewone mensen. Het fictieve plaatsje Schabbach is een plaats waarin we kunnen observeren wat de wereld van binnenuit beweegt.’

Het eerste beeld zet gelijk de toon. Het is 1919. De 19-jarige Paul keert terug uit Franse gevangenschap. Hij loopt de lange zandweg naar zijn geboortedorp op. In het dorp aangekomen werpt hij een blik door het raam van de dorpssmederij van zijn vader, waar hij hem bezig ziet met het ritueel dat ook zijn voorvaderen al eeuwenlang uitvoerden: de smid die ijzer in het vuur houdt. Paul stapt de smidse binnen, reikt zijn vader de helpende hand, zonder dat een van beiden een woord zegt.’

Waarom is deze scene nou zo mooi? Waarom zitten we met een glimlach naar deze beelden te kijken? Misschien ontleent dit werk zijn aantrekkingskracht aan het vermogen van de regisseur om op een poëtische manier naar de wereld te kijken. Reitz gunt de kijker een blik in de oude dorpswereld die velen nog uit hun jeugd kennen. Maar tegelijkertijd laat hij ons voldoende ruimte om onze eigen herinneringen kwijt te kunnen.’

Heimat is als een archetypische reis door het eigen innerlijk. ‘Als er duizend mensen kijken,’ aldus regisseur Edgar Reitz, ‘zien die duizend mensen duizend verschillende films. Om de eenvoudige reden dat iedereen zijn eigen levenservaring meebrengt en die levenservaring ook nodig heeft om het geheel te begrijpen.’

Hoe het idee voor deze filmreeks is ontstaan? Het was in een tijd dat Reitz’ leven schudde op zijn grondvesten. Hij had zojuist een compleet geflopte film gemaakt. Al zijn geld was hij kwijtgeraakt. Zijn auto en zijn huis waren in beslag genomen. En toen nam hij de uitnodiging aan van vrienden om op een eilandje voor de Noord-Duitse kust, Sylt, op verhaal te komen.’

Op dat eiland leefde hij afgesneden van de wereld. Het was winter en het bleef maar sneeuwen. Kouder dan de eilandbewoners ooit hadden meegemaakt. Maar die winterse omstandigheden gaven Edgar Reitz alle tijd om na te denken. ‘Ik vroeg me af of ik het roer in mijn leven niet radicaal om moest gooien, ook door het totale gebrek aan succes en geluk dat ik op dat moment ervoer.’ Maar voor hij die beslissing durfde te nemen, wilde hij in gedachten nog een keer terug naar zijn kindertijd. En hij begon te schrijven. ‘Ik schreef op wat ik me kon herinneren; om te beginnen alles wat ik me kon herinneren van mijn grootouders.’ Toen de sneeuwstormen tot bedaren waren gekomen, stonden er honderd pagina’s op papier. Het begin van een draaiboek dat Reitz de titel Geheischnis meegaf, wat in het Hunsrucker dialect zoveel betekent als ‘geborgenheid’ of ‘menselijke nabijheid’, sterk verwant aan het Duitse woord ‘Gehege’ de omheinde ruimte waarin mens en vee in vroeger tijden samenleefden. Een woord dat Reitz’ grootmoeder gebruikte als ze hem als kind naar bed bracht: ‘Wij tweeën hebben een ‘Geheischnis’ zei ze dan.’

‘In het eerste interview dat Vruchtbare Aarde met Edgar Reitz had (editie 4-2006), zei hij: Het woord ‘Heimat’ verwijst naar het verloren gegane. Altijd gaat het om dingen die verloren zijn gegaan. En het gevoel van heimwee roept natuurlijk ook het verlangen op terug te keren naar de plekken uit je kindertijd. Maar op het moment dat je daar terugkeert, vind je niet meer wat je zocht.

‘In de film brengen we de grootmoeder Katherina tot leven. Als toeschouwer kunnen we van haar gaan houden. Misschien doet ze ons zelfs denken aan de grootmoeder die we zelf ooit hebben gehad. Tegelijkertijd hoort ze bij een andere tijd. Vandaar ook de droefheid die ons overvalt op het moment dat we de bioscoop verlaten. Je weet: de grootmoeder van het doek leeft niet meer. Wij leven tegenwoordig allemaal in een stedelijk milieu op een geheel andere plek, in een andere tijd.’

‘Ik wil niet de fout maken het verleden te idealiseren: vroeger was alles beter. Het beeld van de goede, oude tijd. Dat is de fout die veel oudere mensen maken. En het is gewoon niet waar. Het afscheid hoort bij het leven, en we moeten het afscheid in het gezicht durven kijken. Daaruit komt vervolgens een kracht tevoorschijn: uit de droefheid komt de kracht om iets nieuws te beginnen. Zo voel ik dat. Uit het vergeten van het verleden valt geen kracht te putten. Als we het verleden proberen weg te stoppen en proberen te vergeten, worden we zwak. Daar ben ik zeker van.’

Na de uitzending van Heimat 1 op de Duitse televisie ontving Reitz stapels manuscripten, veelal van ouderen, die al kijkend naar tot de slotsom kwamen dat hun eigen leven blijkbaar de moeite waard was om geleefd te worden. Complete biografieën. Reitz gunt ons als kijker immers een kijkje in die oude dorpswereld, maar geeft er ook een blikveld bij dat opvallend ‘ruim’ aanvoelt. Elke kijker kan er zijn eigen herinneringen in kwijt.’

Extra informatie

Gewicht 1 g
Jaar

1984/2016

Taal gesproken

Duits

Ondertiteling

Nederlands

Filmduur

890 minuten/ zes discs