Fanny & Alexander | Ingmar Bergman

10,0015,00

Ingmar Bergman’s laatste grote film Fanny & Alexander: de verbeelding van een archetypische reis, waarin de hoofdrolspelers facetten vertolken van de mens op weg. Pas aan het eind van de weg gloort licht; gepersonifieerd door de wijze Isak. Na de kinderlijke onschuld en de verstandelijke waarheid doemt een glimp op van de verticale dimensie.

10,00

31 op voorraad

15,00

4 op voorraad

Beschrijving

‘Nee,’ zei Ingmar Bergman. ‘Fanny & Alexander is helemaal geen autobiografische film. Maar – als ik het zo mag uitdrukken – een wandkleed vol kleuren, mensen, huizen, bossen, geheime schuilplaatsen, grotten en nachtelijke hemels. Ik schreef het scenario voor Fanny & Alexander in een oprisping van goed humeur. Het was zomer en dus zat ik op het eiland Faro. En ik had niets bijzonders te doen. Toen begon ik de weg terug te vinden naar mijn kinderjaren.’

De kinderjaren van Alexander en zijn zusje Fanny spelen zich af in een milieu waarin de verbeelding wordt gekoesterd. Neem het ontroerende stukje toneel dat Alexanders vader tijdens de Kerstnacht opvoert in de slaapkamer van zijn kinderen. En kijk dan eens door de ogen van de kinderen naar het stoeltje dat hij voor deze gelegenheid heeft weten om te toveren tot de stoel van de Keizer van China. ‘In onze beste momenten biedt ons spel een reflectie op het leven,’ horen we hem zeggen in een Kersttoespraak.

In feite draait de hele film om de hunkering naar ‘het andere’ – de verbeelding, de fantasie, de wereld van de schimmen en inspiratie. Maar een aantal weken later is de grote inspirator in het leven van de kinderen er niet meer. Met de dood van hun vader neemt het leven van Fanny en Alexander een dramatische wending.

Hun moeder hertrouwt met een lutherse bisschop. Voor de kinderen een tirannieke stiefvader: de vertolker van de levensfase waarin de mens het leven opdeelt in ‘goed’ en ‘fout’. En met diens intrede in het leven van Fanny en Alexander is de breuk met hun kindertijd totaal.

Kijken naar Fanny & Alexander is als het kijken in een spiegel. Zoals elke grote film is ook de laatste grote speelfilm van Ingmar Bergmann te genieten op meerdere lagen. Het verhaal op zich is prachtig en meeslepend. Het verhaal van de kinderen Fanny en Alexander die na de dood van hun vader met hun moeder verhuizen naar het bisschoppelijk paleis van hun stiefvader, en daaruit uiteindelijk weten te ontsnappen met een magische truc van de wijze Isaac – de goede vriend van hun grootmoeder.

Pas aan het eind van de weg gloort er licht. Een licht dat in Bergmans grootse film gepersonifieerd wordt door de wijze, oude vriend van Alexanders grootmoeder, Isak geheten. Hij is het die de kinderen uit het huis van hun stiefvader laat ontsnappen en ze onderbrengt in zijn eigen huis – een doolhof vol kamers en gangen, tjokvol poppen en beelden en verborgen nissen. Na de kinderlijke onschuld en de verstandelijke waarheid doemt ineens een derde mogelijkheid op. Een glimp van de verticale dimensie waar zoveel personages in de film wanhopig naar op zoek lijken.

In zijn eigen huis vol geheimzinnige schuilplekken vertelt Isaac de kinderen voor het slapen gaan een verhaal over een jonge reiziger –die vergeten is waar hij vandaan komt en vergeten is waarheen hij op weg is. Een reiziger op zijn eenzame weg door een onbarmhartig fel uitgelicht landschap, zonder beschermende nissen en schaduwplekken. Alsof hij bij elke splitsing opnieuw de juiste voortzetting dient te kiezen. Goed is de keuze die hem dichter bij zijn eindbestemming brengt. Succes en falen lijken objectief te meten grootheden. Zoals Cito-toetsen, bonussen en Facebook-vriendschappen ons de impressie geven dat er een objectieve meetlat van succes bestaat.

Uiteindelijk zal de reiziger in dit verhaal van de wijze Isak op een bron stuiten waar een grijsaard aan zit die hem een verhaal vertelt … Inmiddels zijn we als kijker aanbeland bij een verhaal binnen een verhaal binnen een verhaal. En eindelijk komen ook wij, de kijkers, bij zinnen. Kijkend naar Fanny & Alexander ontdekken we een levenskern waar we altijd overheen hebben gekeken.

Na de magische kindertijd en het goed-fout-denken van de prille volwassenheid (het begin van de reis in dit verhaal) doemt het beeld van het labyrint op. Goed en fout blijken niet te bestaan. Er is maar één weg, lijkt het labyrint te zeggen, en dat is de weg die we toch al nemen.

Ingmar Bergman’s laatste grote film Fanny & Alexander is als de verbeelding van een archetypische reis, waarin de hoofdrolspelers facetten vertolken van de mens op weg, alsof de personages tegelijkertijd aspecten van de mens te zijn – van elke mens. Neem de rechtlijnige stiefvader die de kinderen Fanny en Alexander op hardhandige wijze leert onderscheid te maken tussen goed en fout in het leven. Geen treffender beeld van de doolhoffase in ons leven.

Maar het is een veel te makkelijke optie om de bisschop als kwade genius in de hoek te zetten en je als kijker tegen hem af te zetten. In feite zijn er geen foute en goede personages, maar slechts stappen op het levenspad. Ook de bisschop symboliseert een stap in het mens-zijn. Goed beschouwd is hij zelfs de duidelijkste vertolker van de ‘mens op weg’. Compleet verstard in zijn rol, volledig ingegraven. Maar ook hij is op weg. Net als Alexanders moeder, die we gaandeweg zelfs een complete transformatie zien doormaken.

Fanny & Alexander eindigt prachtig met het beeld van Alexander die op de schoot van zijn grootmoeder luistert naar de woorden die ze opleest uit het Droomspel van August Strindberg (1849-1912): ‘Alles kan gebeuren, alles is mogelijk en waarschijnlijk. Tijd en ruimte bestaan niet; Tegen het vage decor van de werkelijkheid weeft de verbeelding nieuwe patronen. Flarden van werkelijkheid zijn niet anders dan aanleiding voor de verbeelding om op voort te borduren en nieuwe grondpatronen te spinnen: een mengelmoes van herinneringen, ervaringen, losse verzinsels, ongerijmdheden en improvisaties. De dromer veroordeelt niet, noch spreekt vrij, hij geeft alleen weer.’

Extra informatie

Gewicht 1 g
Regisseur

Ingmar Bergman

Jaar

1982

Taal gesproken

Zweeds

Ondertiteling

Nederlands

Filmduur

180 dan wel 300 minuten