Die andere Heimat

15,00

‘Zijn films belichten het echte leven en echte mensen, maar veel scènes zijn net een sprookje – vol magie, afkomstig uit een andere wereld,’ zei een liefhebber ooit over de films van Edgar Reitz. Onlangs presenteerde de Duitse meester op 81-jarige leeftijd zijn nieuwste film – Die Andere Heimat. Ontroerd schreef een Duitse recensent: ‘Als de eigen tranen niet in de weg zouden zitten bij de liefdesscene in deze film, een van de onvergetelijkste ooit in een Duitse film, zou ik zeggen: “Het is de film zelf die huilt”…’

 

Uitverkocht

Beschrijving

‘Zeg eens, beste man, hoe heet dat dorp daar?’, vraagt een goedgeklede reiziger aan een oude boer die aan de kant van een landweg zit, tegen het einde van het vier uur durende epos Die andere Heimat, spelend rond 1840. ‘Dat is Schabbach’, zegt de oude boer in zijn platte dialect.  Moeilijk voor te stellen anno 2019, nu Europa zoveel immigranten aantrekt, maar ooit was het omgekeerd en vertrokken er duizenden en duizenden Europeanen naar bijvoorbeeld Brazilië, om aan de uitzichtloosheid in eigen land te ontsnappen. Halverwege de 19e-eeuw wordt Europa geteisterd door armoede en hongersnood. Duizenden Europeanen besluiten daarom de oversteek naar Zuid-Amerika te maken. Tegen de achtergrond van deze vergeten geschiedenis keert Edgar Reitz terug naar zijn vertrouwde Schabbach voor een vier uur durend epos.

Het verlangen om Edgar Reitz te spreken heb ik jarenlang gevoeld. Hij was een droomregisseur. De maker van films die mij op het puntje van mijn stoel hadden gebracht met zoveel poëtische, verstilde hoogstandjes. Films die een gevoel van betovering hadden opgeroepen.

Waarom zijn Reitz’ films nou zo mooi? Waarom zaten we met een glimlach uren en uren achtereen naar deze beelden te kijken? Niemand van ons heeft ooit in een dorp in de Hunsrück gewoond (Heimat 1), en niemand is ooit naar München verhuisd om daar muziek te gaan studeren (Heimat 2) en vermoedelijk heeft ook niemand heeft na de val van de Muur een huis met uitzicht op de Rijn gekocht (Heimat 3).

Kijken naar de Heimat- films is als het maken een archetypische reis door het eigen innerlijk. Edgar Reitz zelf zegt daarover: “Ik denk dat de filmkunst tot taak heeft ons langzaam en voorzichtig weer te leren zien. Een school voor de ogen. De wereld is normaliter idioot, zinloos en verhuld, maar in de kunst stelt ze zich weer open. Zo zou ik het willen zeggen.”

Edgar Reitz is een poëtische, in mijn ogen zelfs spirituele filmmaker. Maar ook een buitengewoon nuchtere man. Het ‘onverklaarbare’, zei hij eens in een prachtig, twee uur durend tv-gesprek met programmamaker Frank Wiering, is dat wat overblijft als we alle verklaringen hebben gezocht. En in een interview met Vruchtbare Aarde: “Er zijn zoveel geheimen in het leven dat we ervoor moeten waken er geheimen aan toe te voegen.”

En: “Achteraf zie je onmiddellijk of een kunstwerk een ziel heeft. Maar hoe je die erin brengt? Ik weet ik niet. Ik weet niet hoe een kunstwerk een ziel krijgt. Als ik het wil, verstoor ik het proces. Ook als ik aan geld denk, verstoor ik het. Alles wat ingegeven wordt door uiterlijke succesfactoren, stoort. Er zijn veel dingen in het leven die niet via de wil functioneren.”

Begin 2014 is Edgar Reitz opnieuw in Amsterdam. Hij is overgekomen om de Nederlandse première van zijn nieuwste film Die Andere Heimat luister bij te zetten. En ineens kwam de vraag binnen van filmdistributeur Lumière of Vruchtbare Aarde Edgar Reitz opnieuw zou willen interviewen. Een aanbod dat Vruchtbare Aarde aanvankelijk vriendelijk afsloeg. Vruchtbare Aarde publiceerde in 2006 tenslotte al een twaalf pagina’s groot interview.

Maar als de dan 81-jarige regisseur na de voorvertoning van zijn film in de grote zaal van het Eye-theater een staande ovatie in ontvangst neemt en beantwoordt vragen van het publiek, slaat de eerste twijfel toe. Is het antwoord niet te snel ‘nee’ geweest?

Wachtend op de pont terug over het IJ, zondagavond een uur of zeven, weet ik het ineens… magisch hoe dat werkt. Opeens weet je dat je toch wilt. Op de wiebelende pont over het IJ stuur ik een sms naar de publiciteitsdame. En vervolgens zit alles ineens mee… tot aan het gesprek.

We zitten in de mooie bovenkamer van het Ambassador Hotel aan de Herengracht. Langs Edgar Reitz heen kijkend zie ik de bomen aan het grachtenwater en daarachter de huizen aan de overzijde. Ik vertel hem over mijn ervaring tijdens het kijken naar zijn laatste film … Wat een aangenaam ontspannend effect deze op mij als toeschouwer bleek te hebben. “Alsof er een stilte, een rust, in de film zit.” Reitz is een moment stil en dan neemt het gesprek een onverwachte wending. Hij vertelt hoe belangrijk ritme voor hem is geweest bij het maken van Die Andere Heimat. Hoe ritmegevoelig wij mensen van nature zijn. “Zelf heb ik een rustige pols van tachtig. Er zijn mensen die een snellere hartslag hebben. Maar als mijn hartslag hoger wordt, is er iets aan de hand en ben ik nerveus.”

‘Bij Die Andere Heimat’ heb ik steeds geprobeerd om een rustige hartslag van tachtig aan te houden. De hele film is in feite muzikaal gedacht… Er komt een man aanlopen of een kind loopt door het beeld… Tak-tak-tak… Ik tel de stappen, een, twee, drie, vier… en roep stop.’ Hij vertelt verder over de driegelede ritmes in de smidse en de afwisselende driekwarts- en vierkwartsritmes van de volksmuziek op het kermisfeest in de film. ‘Steeds probeerde ik een hartslag van tachtig aan te houden. Ik denk dat een dergelijk ritme in ons als mens een natuurlijke manier van kijken en voelen oproept. Op uw stoel in de bioscoop, voelt u uw hart, onbewust natuurlijk, zo ervaart u het ritme van de film.’

In ons vorige gesprek legde u me uit dat momenten van poëtische schoonheid in een film aanvoelen als een ‘geschenk’. Heeft u die ervaring ook nu weer gehad?

“Ik zeg wel eens dat je als filmmaker een gelukkig gesternte nodig hebt om een mooie film te kunnen maken. Echte poëzie valt nooit af te dwingen. De momenten dat het lukt zijn, zoals u zegt, een geschenk. Het zijn de momenten waarop we kunnen dromen, terwijl iedereen zijn eigen droom kan hebben. Een dergelijke filmkwaliteit haal je echter maar zelden.”

Een moment van grote schoonheid is de ontmoeting van Jacob met zijn onbereikbaar geworden geliefde Jette. Een laatste ontmoeting bij de begraafplaats in het dorp. Het licht dat onder haar gezicht valt…

“Ja, dat licht komt van achteren. Die scène is betrekkelijk onverwacht opgenomen. Meestal bouwt de cameraman de belichting op rond een scène.  Hier was het omgekeerd. We hadden even daarvoor een andere opname afgerond op de begraafplaats, het schemerde … vijftien minuten later en het zou donker zijn geweest. Ik zag het licht op het hek van de begraafplaats en toen hebben we de twee acteurs onmiddellijk naar deze plek laten komen…”

Een ontmoeting met een enorme lading. Twee mensen die voor elkaar bestemd leken, maar wier wegen uiteindelijk toch uit elkaar lopen…

“Ja, dat is altijd het probleem met de romantische liefde. In het Duits rijmt het woord ‘hart’ (Herz) niet voor niets op het woord voor ‘smart’ (Schmerz). Grote liefdesdrama’s als Romeo en Julia eindigen met de dood. Altijd is er sprake van verlies; altijd is er sprake van de onvermijdelijke scheiding. Zo’n drama moet bijna met de dood eindigen. Maar in het geval van Jacob en Jette kon ik me eerlijk gezegd niet voorstellen hoe hun relatie praktisch gezien stand had kunnen houden.

“In een epos zit je altijd met de vraag: ‘Hoe gaat het nu verder?’ Want het verhaal gaat altijd verder. Het leven zelf gaat steeds verder. Er is nooit een einde. Daarom stel ik mij in liefdesrelaties steeds de vraag: ‘Wat komt er na het ‘Happy End? Wat gebeurt er de volgende dag? En de volgende dag na het Happy End is vreselijk. Dat is wat men eigenlijk nooit vertellen mag. Normaal gesproken…”

Extra informatie

Gewicht 1 g
Jaar

2013

Taal gesproken

Duits

Ondertiteling

Nederlands

Filmduur

255 minuten/ twee discs